Organizacja Policji Kresowej

   Po zajęciu wschodnich ziem polskich w roku 1915 przez wojska b. państw centralnych, służbę na Polesiu pełniła, ażdo ewakuacji, żandarmeria niemiecka.  Z końcem roku 1918 i w roku 1919, w miarę posuwania się wojsk polskich na wschód, całkowitą służbę tak w miastach jak i w powiatach objęła żandarmeria polowa, później etapowa.

   W styczniu 1919 roku w mieście Brześciu nad Bugiem powstała samorzutnie straż obywatelska, złożona z miejscowych obywateli. Zadaniem jej było w momencie zluzowania władzy niemieckiej i ukraińskiej utrzymanie ładu i porządku oraz bronienie ludności przed rabunkami dokonywanymi przez cofające się wojska niemieckie. Na podstawie rozporządzenia generała Listowskiego wyłącznie w miastach powiatowych została zorganizowana milicja miejska. Milicja, po władzach wojskowych, była pierwszą jedyną władzą, która przez dłuższy czas pełniła czynności administracyjne, samorządowe i policyjne, aż do czasu zorganizowania się Starostwa (wówczas komisariatów powiatowych) i magistratów. Służbę pełniła wyjątkowo w bardzo trudnych warunkach. Życie społeczne i ekonomiczne kraju zburzone zostało przez Rosjan, Niemców i Ukraińców. Poczucie polskości w mieszkańcach zamarło pod naciskiem elementów wrogich Polsce, dążeniem których było nie dopuścić do odrodzenia tej polskości. Wojska polskie stale przebywające w Brześciu nad Bugiem i przerzucane przez Brześć podczas ofensywy w roku 1919 żądały stałej pomocy od milicji w postaci dostarczenia wozów, robotników, mieszkań itp. Również formujące się urzędy miejscowe okręgu i komisariatu powiatowego wymagały intensywnej, bezustannej pracy. Po sformowaniu się Starostwa milicja podlegała Staroście. Uzbrojenie przejęła od rozwiązanych straży obywatelskich, które otrzymały broń od władz niemieckich i ukraińskich, a następnie uzupełniono bronią odebraną od ludności.

   W czerwcu 1919 roku milicja została zastąpiona przez Policję Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich i zorganizowana przez Naczelnika Policji Okręgu ZCZW, którą stopniowo obsadzono posterunki gminne. Ściślejsza organizacja policji kresowej rozpoczęła się w styczniu 1920 roku w związku z przejmowaniem całkowitej służby bezpieczeństwa na terenie Okręgu Brzeskiego od żandarmerii. Okręg Brzeski obejmował wtedy powiaty: Brzeski, Wołkowyski, Prużański, Kobryński, z części którego pózniej utworzono Drohiczyński, Piński, Łuniniecki, z części którego powstał Stoliński. W związku z tym został utworzony Urząd Policji Okręgu Brzeskiego, na czełe którego stał podinspektor Jakimowicz. W sprawach bezpieczeństwa podlegał Naczelnikowi Okręgu i Szefowi Bezpieczeństwa przy Zarządzie Cywilnym Ziem Wschodnich w Wilnie. Naczelnikowi Okręgu Policji podlegal bezposrednio komendanci policji w powiatach, a w sprawach bezpieczeństwa - Starostom. Specjalnych organów inspekcyjnych nie było. Przy Okręgu została utworzona szkoła policyjna. Zakres działania - szkolenie będących już na służbie policjantów. Do policji w tym czasie werbowano kandydatów przeważnie z okręgów centralnych. Na początku 1920 roku w policji kresowej wprowadzono przepisowe umundurowanie, jednolitą broń i biurowość. W lipcu 1920 roku, wskutek działań wojennych, zarządzona została ewakuacja poszczególnych powiatów do Wlocławka, Kozmina i Pogorzela, tj. tam dokąd ewakuowano wszystkie kresowe urzędy. Policja powiatów położonych więcej na wschód cofała się aż do Brześcia razem z wojskiem. W Brześciu sformowano oddział konnej i pieszej policji, który był wysłany przez Kobryń do Prużan w celu objęcia slużby, w miejsce tamt. policji, która została rozwiązana na miejscu. Poza tym oddział miał polecenie wspóldziałać z wojskiem w utrzymaniu porządku. Przy odwrocie armii oddział nie dotarł do Prużan, gdyź znajdowali się już tam bolszewicy, a operował w tymże powiecie, staczając potyczki z oddziałami partyzanckimi.

   Po wycofaniu się policji i urzędów wewnątrz kraju, część policjantów kresowych wstąpiła do slużby wojskowej jako ochotnicy, reszta zaś została zwolniona. Po wyparciu wojsk bolszewickich w roku 1920 poszczególne powiaty obsadzały oddziały policyjne, przysyłane przez Komendę Głowną P.P. w Warszawie. Do końca marca 1921 roku Komendy Powiatowe utrzymywały kontakt służbowy z Komendą P.P. terenów przyfrontowych i etapowych z siedzibą w Konstancinie. Komenda Okręgu Poleskiego została zorganizowana w kwietniu 1921 roku. Zorganizował ją pierwszy Komendant Okręgu Inspektor Władysław Galle. Organizacja Komendy Okręgowej jak też i Komend Powiatowych przeprowadzona była w nadzwyczaj trudnych warunkach. Brak odpowiednich pomieszczeń i urządzeń kancelaryjnych nie dawał możliwości do natychmiastowego zabrania się do pracy. Umeblowanie Komendy przeprowadziły w krótkim czasie we własnym zakresie, na własny rachunek. Pomimo, że organizacja posuneła się w bardzo szybkim tempie, to jednak istniały ciągle pewne braki, których przyczyny tkwiły w ogólnym położeniu kraju, a usunięcie ich nie dało się przeprowadzić w ramach kompetencji Komendy Okręgowej. Dotyczyło to przede wszystkim braku środków łączności pomiędzy posterunkami a Komendami Powiatowymi, a szczególnie dotyczyło braku połączeń między posterunkami granicznymi a kompaniami.

   Ze względu na położenie geograficzne tamtejszego Okręgu Poleskiego oraz masowe uchodzstwo ze strony rosyjskiej na polską, na rozkaz Komendy Głównej P.P. w Warszawie w sierpniu 1921 roku została utworzona wzdłuż granicy wschodniej druga linia ochrony - kordon graniczny. Pierwsze linie ochrony pełniły baony celne. Obsadę drugiego kordonu powierzono policji państwowej. Kordon miał za zadanie zwalczanie przemytnictwa oraz zapobieganie przedostania się do Polski obcych żywiołów. W miarę zanikania tych negatywnych objawów zmniejszano iłość funkcjonariuszy, a w końcu zlikwidowano. W czerwcu 1923 roku służbę ochrony granicy przejęła od baonów celnych policja i pełniła ją do 31 marca 1925 roku.

Regina Konowaluk